Η ελευθερία του Τύπου καταρρέει σε όλη την ΕΕ - Τι δείχνουν τα στοιχεία για την Ελλάδα

 

 

 

 Η νομοθεσία έχει ως στόχο να εγγυηθεί την προστασία των δημοσιογράφων και των πηγών, την ανεξαρτησία των ρυθμιστικών φορέων και την πλήρη διαφάνεια της ιδιοκτησίας

Την ολική κατάρρευση της ελευθερίας Τύπου επισημαίνει έκθεση που συνέταξε η Ένωση Πολιτικών Ελευθεριών για την Ευρώπη, βασιζόμενη στα στοιχεία δεκάδων ομάδων ανθρωπίνων δικαιωμάτων από 21 χώρες.

«Ο πλουραλισμός των ΜΜΕ σε πολλά κράτη μέλη στραγγαλίζεται ακόμη και σε χώρες που παραδοσιακά έχουν ελεύθερη αγορά», προσθέτει.

Τα αποτελέσματα της έρευνας

Η συγκεκριμένη έρευνα η οποία βασίζεται σε στοιχεία από 43 οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε 21 χώρες θέλει να επιδείξει ότι η διαφάνεια στην ιδιοκτησία των μέσων είναι φανερά ανεπαρκής, ενώ η αυξανόμενη επιρροή των κυβερνήσεων στα δημόσια μέσα και οι απειλές κατά δημοσιογράφων συνθέτουν ένα σκηνικό όπου η ελευθερία του Τύπου «δέχεται επίθεση σε ολόκληρη την ΕΕ», σε ορισμένες περιπτώσεις μάλιστα σε έναν αγώνα ακόμα και για την ύπαρξη της

«Αυτό δεν αποτελεί έκπληξη», δήλωσε ο Τζόναθαν Ντέι, επικεφαλής συντάκτης της έκθεσης. «Οι προσπάθειες των κυβερνήσεων να αποδυναμώσουν το κράτος δικαίου και τους δημοκρατικούς θεσμούς ξεκινούν σχεδόν πάντα με την προσπάθεια να ελέγξουν το τοπίο των μέσων ενημέρωσης της χώρας τους».

Ο ίδιος δήλωσε ότι η απέλπιδα προσπάθεια της ΕΕ να διασφαλίσει την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης, μέσω της Ευρωπαϊκής Πράξης για την Ελευθερία των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης (Emfa), «αντιμετωπίζει ήδη αντίσταση, ακόμη και πριν τεθεί πλήρως σε ισχύ. Το πόσο επιτυχημένα θα εφαρμοστεί μπορεί να είναι καθοριστικό για την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης σε ορισμένα κράτη μέλη».

Οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει το μέλλον της ελευθερίας του Τύπου στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι κάτι παραπάνω από σοβαρές, καθώς η πολυφωνία των ΜΜΕ περιορίζεται όλο και περισσότερο από την υπερσυγκέντρωση ιδιοκτησίας, ακόμη και σε χώρες που φαντάζει απίστευτο.

Η υπερσυγκέντρωση στην ιδιοκτησία των ΜΜΕ αποτελεί κρίσιμο ζήτημα σε χώρες όπως η Κροατία, η Γαλλία, η Ουγγαρία, η Ολλανδία, η Σλοβενία, η Ισπανία και η Σουηδία, όπου λίγοι εξαιρετικά πλούσιοι ιδιοκτήτες ελέγχουν μεγάλο μέρος της αγοράς. Η έλλειψη διαφάνειας επιδεινώνεται από την καθυστερημένη εφαρμογή της Ευρωπαϊκής Πράξης για την Ελευθερία των Μέσων (European Media Freedom Act - EMFA), η οποία στοχεύει στην προστασία των δημοσιογράφων, την ανεξαρτησία των ρυθμιστικών αρχών και την πλήρη διαφάνεια στην ιδιοκτησία, αλλά πολλά κράτη φαίνεται να μην είναι έτοιμα ή πρόθυμα να την εφαρμόσουν πλήρως.

Ο στόχος της δεσμευτικής νομοθεσίας είναι να εγγυηθεί όσο είναι δυνατόν την προστασία των δημοσιογράφων και των πηγών, την ανεξαρτησία των ρυθμιστικών φορέων και την πλήρη διαφάνεια της ιδιοκτησίας - αλλά πολλά κράτη μέλη «δεν φαίνονται έτοιμα, αν όχι απρόθυμα, να την εφαρμόσουν πλήρως», αναφέρει η έκθεση.

Η Γαλλία από την άλλη αντιμετώπιζε «σημαντικές προκλήσεις πλουραλισμού των μέσων ενημέρωσης», ανέφερε η έκθεση, υπογραμμίζοντας την εξαγορά του ομίλου Hachette από τον Vincent Bollore και την εγκατάσταση, σε αρκετούς από τους εκδοτικούς οίκους του, στελεχών που πρόσκεινται στις απόψεις του συντηρητικού δισεκατομμυριούχου.

Στην Ιταλία πάλι, η έκθεση σημείωσε τη σχεδιαζόμενη εξαγορά της AGI, ενός κορυφαίου πρακτορείου ειδήσεων, από τον όμιλο Angelucci, με επικεφαλής τον Antonio Angelucci, βουλευτή του ακροδεξιού κόμματος Lega, στον οποίο ανήκουν ήδη ιταλικές εφημερίδες όπως οι Il Giornale, Libero και Il Tempo.

Η σουηδική Bonnier κατέχει το 43% όλων των συνδρομητικών πολυήμερων εφημερίδων στη χώρα, ενώ η Schibsted κατέχει άλλες 13, συμπεριλαμβανομένων των Aftonbladet και Svenska Dagbladet.

Στην Ολλανδία, η RTL Nederland και η Talpa Network κατέχουν πάνω από το 75% της τηλεοπτικής αγοράς. Η ολλανδική αγορά διαδικτυακών μέσων ενημέρωσης, εν τω μεταξύ, κυριαρχείται από ιστοσελίδες που ανήκουν στην DPG Media, την Mediahuis και την RTL Nederland - με την πρώτη να ανακοινώνει σχέδια στα τέλη του 2023 για την εξαγορά της δεύτερης, μια κίνηση που διερευνάται από την αρχή καταναλωτών και αγορών.

Οι ανησυχίες για τον πλουραλισμό αυξάνονται επίσης στη Γερμανία, όπου πολλές τοπικές εφημερίδες, που πλήττονται από την ψηφιοποίηση και τη μείωση του αναγνωστικού κοινού, κλείνουν γραφεία και μειώνουν συνεχώς τη δύναμή τους. Περίπου οι μισοί εκδότες γερμανικών εφημερίδων έχουν μειώσει το συντακτικό προσωπικό τους και το 62% αναμένει να προχωρήσει σε έξτρα περικοπές.

Η συγκέντρωση της ιδιοκτησίας των μέσων ενημέρωσης - και η κρατική παρέμβαση στα μέσα ενημέρωσης - βρίσκονται στο ζενίθ τους στην Ουγγαρία, όπου το Ίδρυμα Τύπου και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης Κεντρικής Ευρώπης (Kesma), το οποίο διοικείται από υποστηρικτές του πρωθυπουργού Βίκτορ Όρμπαν, κατέχει αρκετές εταιρείες μέσων ενημέρωσης. Οι ολιγάρχες που συμπίπτουν πολιτικά στον Όρμπαν άρχισαν να αγοράζουν μεγάλα μέσα ενημέρωσης το 2010 και στη συνέχεια τα «δώρισαν» στο Kesma, το οποίο από το 2018 λειτουργεί ως «ένας συγκεντρωτικός, φιλοκυβερνητικός όμιλος μέσων ενημέρωσης» που βασίζεται σε κρατικές διαφημίσεις για χρηματοδότηση, αναφέρει η έκθεση.

Σύμφωνα με την έκθεση τα δημόσια μέσα ενημέρωσης είναι επίσης ευάλωτα σε χώρες όπως η Κροατία, η χώρα μας, η Βουλγαρία και η Ιταλία. Η έκθεση διαπίστωσε επίσης ότι οι δημοσιογράφοι συνεχίζουν να είναι ευάλωτοι στη ρητορική μίσους και στις σωματικές επιθέσεις, καθώς θα υποστούν αστυνομική βία το 2024 σε Γαλλία, Γερμανία, Ελλάδα, Ουγγαρία και Ισπανία. Σε ορισμένες χώρες, οι γυναίκες δημοσιογράφοι στοχοποιήθηκαν δυσανάλογα.

Υπογράμμισε ότι οι καταχρηστικές αγωγές SLAPP (σ.σ. πρόκειται για Στρατηγικές Αγωγές κατά της Δημόσιας Συμμετοχής που αποτελούν νομικές επιθέσεις που συνήθως αξιώνουν ως αποζημίωση δυσθεώρητα οικονομικά ποσά.) αποτελούν «δυνητικά υπαρξιακή απειλή» σε τουλάχιστον δώδεκα χώρες της ΕΕ, με τον πρωθυπουργό της Σλοβακίας, Ρόμπερτ Φίκο, να υποκινεί μια υπόθεση SLAPP εναντίον ενός δημοσιογράφου.

Δημόσιοι αιρετοί υπάλληλοι είχαν επίσης παρεμποδίσει το δημοσιογραφικό λειτούργημα αντιστεκόμενοι ή απορρίπτοντας ευθέως τα αιτήματα για την ελευθερία της πληροφόρησης σε αρκετές χώρες, όπως η Βουλγαρία, η Γερμανία, η Ελλάδα, η Μάλτα, η Ολλανδία και η Ισπανία, αναφέρει η έκθεση.

Πηγή: topontiki.gr 

Έκθεση - φωτιά για την Ελευθερία του Τύπου στην Ελλάδα την εποχή Μητσοτάκη...

«Κόλαφος» για την κυβέρνηση Μητσοτάκη αποδεικνύεται η ευρωπαϊκή έκθεση Liberties για την Ελευθερία του Τύπου στην Ελλάδα, που δημοσιεύθηκε στον Guardian, καθώς τα στοιχεία δείχνουν... ότι η χώρα μας συγκαταλέγεται στα «μαύρα πρόβατα» με αδιαφάνεια, ερωτήματα για τη ροή κρατικού χρήματος και αναφορές για αγωγές SLAPP και απειλές κατά δημοσιογράφων.

Παρότι η κυβέρνηση επιλέγει να απορρίπτει μετά μανίας τέτοιες εκθέσεις, φτάνοντας στο σημείο σε ορισμένες περιπτώσεις να κατηγορεί για μεροληψία διεθνή ινστιτούτα και οργανισμούς, η έκθεση Liberties έρχεται να φέρει στο προσκήνιο τα σοβαρά προβλήματα που αντιμετωπίζει ο Τύπος στη χώρα μας.

Ανάμεσα σε άλλα η έκθεση κάνει ειδικές αναφορές στο δημόσιο χρήμα που δίδεται σε φιλοκυβερνητικά ΜΜΕ, στις αγωγές SLAPP (με ειδική αναφορά το θέμα του Γρηγόρη Δημητριάδη κατά της «Εφ.Συν.» και των Reporters United), αλλά και σε επιθέσεις και ξύλο κατά δημοσιογράφων.

Ενδεικτικά οι αναφορές στην Ελλάδα.

Το 2024 καταγράφηκαν λεκτικές επιθέσεις κατά δημοσιογράφων σε Ελλάδα, Ιρλανδία, Ιταλία, Μάλτα, Ρουμανία, Σλοβακία, Σλοβενία και Σουηδία. Αυτές οι επιθέσεις ήταν σε αρκετές περιπτώσεις διαδικτυακές ή κατά τη διάρκεια διαμαρτυριών και συχνά προήλθαν από πολιτικούς ή υποστηρικτές τους. Πράξεις φυσικής βίας, συχνά σε διαδηλώσεις, παρατηρήθηκαν στην Ελλάδα, την Κροατία, τη Γερμανία, την Ιταλία, τη Σλοβακία και τη Γερμανία. Σε Γαλλία, Γερμανία, Ελλάδα, Ουγγαρία και Ισπανία πράξεις βίας κατά δημοσιογράφων προήλθαν από την αστυνομία. 

 

Ο αριθμός των ΜΜΕ στην Ελλάδα είναι τόσο μεγάλος που το τοπίο δείχνει να έχει ποικιλία. Ωστόσο η ιδιοκτησία των μεγάλων δημοσιογραφικών οργανισμών της χώρας είναι συγκεντρωμένη στα χέρια ισχυρών επιχειρηματιών με επιρροή και συμφέροντα σε άλλους τομείς της οικονομίας. Ο ιδιωτικός τομέας κυριαρχείται από ένα μικρό αριθμό ισχυρών, πλούσιων οικογενειών με εκτεταμένα συμφέροντα σε σημαντικούς τομείς και συμβόλαια με την κυβέρνηση για δημόσια έργα. Κατά βάση εφοπλιστές και μεγαλοεπενδυτές είναι αυτοί που κυριαρχούν. Η ανεξάρτητη δημοσιογραφική ομάδα Solomon δημοσίευσε πρόσφατα την έρευνά της «Σε ποιον ανήκουν τα ΜΜΕ» που αποκαλύπτει τις δομές ιδιοκτησίας πίσω από τα ελληνικά μέσα και συνδέεται 762 εταιρείες σε 12 μεγαλοϊδιοκτήτες, πολλοί από τους οποίους δραστηριοποιούνται σε άλλους τομείς της οικονομίας, όπως η ναυτιλία, τα οικονομικά και η ενέργεια, ενώ διατηρούν δεσμούς με «φορολογικούς παραδείσους». Οι ιδιοκτήτες αυτοί χρησιμοποιούν τα μίντια για μέσω επιρροής και πίεσης.

 

Η κατανομή της κρατικής διαφήμισης στην Ελλάδα εξακολουθεί να αποτελεί πεδίο κριτικής για έλλειψη διαφάνειας και πιθανή μεροληψία. Η κρατική διαφήμιση έχει ορισμένες φορές κατανεμηθεί με τρόπους που ωφελούν ΜΜΕ που στηρίζουν την κυβέρνηση, εγείροντας ερωτήματα για την έμμεση επιρροή της κυβέρνησης στο περιεχόμενό τους. Δεν υπήρξαν σημαντικές αλλαγές μέσα στο 2024. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στο δικό του ψήφισμα υπογράμμισε ότι η Ελλάδα θα πρέπει να εξασφαλίσει την διαφάνεια στην κατανομή των δημόσιων πόρων προς τα ΜΜΕ.

 

Η ανεξαρτησία και η αποτελεσματικότητα των κρατικών μέσων στην Ελλάδα εξακολουθεί να προκαλεί ανησυχία. Το 2024 το Διεθνές Ινστιτούτο Τύπου και το Ερευνητικό Κέντρο ΜΜΕ και Δημοσιογραφίας δημοσίευσαν μια έκθεση που κατέγραφε σημαντικά ζητήματα για την ανεξαρτησία του συγκεκριμένου δημόσιου τομέα στην Ελλάδα. Η έκθεση υπογραμμίζει ότι η ΕΡΤ δέχεται πολιτικές και οικονομικές πιέσεις με τη συχνή αντικατάσταση των στελεχών σε κάθε αλλαγή κυβέρνησης να δημιουργεί προβλήματα στην σταθερότητα και την ανεξαρτησία της.

 

Το Εθνικό Ραδιοτηλεοπτικό Συμβούλιο και η Αρχή Διασφάλισης Απορρήτου των Επικοινωνιών λειτουργούν ως ρυθμιστικές αρχές για το μιντιακό τοπίο στη χώρα και η ανεξαρτησία και των δύο αμφισβητείται λόγω πολιτικής επιρροής στον διορισμό των μελών τους. Τα μέλη του ΕΣΡ διορίζονται από κοινοβουλευτική επιτροπή στην οποία το κυβερνών κόμμα έχει την πλειοψηφία. Τόσο το ΕΣΡ όσο και η ΑΔΑΕ φέρονται να αντιμετωπίζουν προβλήματα στους οικονομικούς πόρους, που εμποδίζουν την αποτελεσματικότητα του ελέγχου και την επιβολή των κανονισμών. Σε αυτόν τον τομέα και άλλους το EMFA (European Media Freedom Act ) έχει ζητήσει την αναδιάρθρωση των εθνικών κανόνων για τα ΜΜΕ ώστε να ευθυγραμμίζονται με τους ευρωπαϊκούς κανόνες. Ωστόσο δεν έχουν καταγραφεί σημαντικές αλλαγές στο ρυθμιστικό πλαίσιο και δεν έχουν υπάρξει σημαντικές βελτιώσεις στην ελευθερία του Τύπου. 

 

Από το 2024 τα social media παραμένουν η βασική πηγή ενημέρωσης για τους Έλληνες (61%), παρά το γεγονός ότι οι πλατφόρμες που προτιμούν έχουν αλλάξει. Μόλις το 44% χρησιμοποιεί το Facebook ως πηγή ενημέρωσης, ενώ το 2016 το αντίστοιχο ποσοστό ήταν στο 68%. Το Instagram και το TikTok το προτιμούν για ενημέρωση σε ποσοστό 20% και 14% αντίστοιχα.

 

Τον Φεβρουάριο του 2024 η Ελλάδα πέρασε τον ν.5099/2024 για την εναρμόνιση με τις οδηγίες της Ε.Ε. για τις ψηφιακές υπηρεσίες, εισάγοντας μια σειρά υποχρεώσεων προς τις online πλατφόρμες για υπεύθυνη διαχείριση του περιεχομένου. Παρότι αυτά τα μέτρα στόχευαν στην αντιμετώπιση παράνομου περιεχομένου και παραπληροφόρησης, υπάρχουν ανησυχίες για ενδεχόμενη κακοδιαχείριση και λογοκρισία. Οι επικριτές επισημαίνουν ότι τα θολά κριτήρια για την διαχείριση περιεχομένων θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε αυθαιρεσίες και καταπίεση στην ελευθερία του λόγου. 

 

Τον Δεκέμβριο του 2024 η Ελλάδα ανακοίνωσε την εθνική στρατηγική για να προστατεύσει τους ανηλίκους από τον εθισμό στο διαδίκτυο και την κακή χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Παρότι το μέτρο έγινε ευρέως αποδεκτό, υπάρχουν ενστάσεις πως δεν αντιμετωπίζει τα πιο σημαντικά συστημικά ζητήματα. Η στρατηγική που περιλαμβάνει μια εξειδικευμένη ιστοσελίδα για οδηγίες προς τους γονείς εστιάζει κυρίως στην ατομική συμπεριφορά του χρήστη και την ευθύνη του γονέα και όχι στη ρίζα που προκαλεί το πρόβλημα, όπως οι αλγόριθμοι και η έλλειψη λογοδοσίας από πλατφόρμες.

 

Η εμπιστοσύνη του κοινού προς τα ελληνικά ΜΜΕ παραμένει χαμηλή ιδιαίτερα για τα έντυπα, το ραδιόφωνο και την τηλεόραση τόσο για τα δημόσια όσο και για τα ιδιωτικά μέσα. Το 2024 η έκθεση για τα ψηφιακά νέα του Ινστιτούτου Reuters κατέγραψε ότι μόλις το 23% των Ελλήνων εκφράζει εμπιστοσύνη προς τα μίντια γενικά, τοποθετώντας την Ελλάδα στην τελευταία θέση από τις 47 χώρες με τις οποίες ασχολήθηκε. Τα χαμηλά επίπεδα εμπιστοσύνης καταγράφηκαν σε όλες τις δημογραφικές ομάδες, όμως ήταν ιδιαίτερα χαμηλά στη νεολαία και σε όσους δηλώνουν πως ανήκουν στην Αριστερά. Τα τοπικά μέσα ενημέρωσης εξακολουθούν να παρουσιάζουν μεγαλύτερα ποσοστά εμπιστοσύνης σε σχέση με τα μέσα εθνικής εμβέλειας.

 

Στην Ελλάδα δημοσιογράφοι αντιμετώπισαν αρκετά περιστατικά λεκτικών και σωματικών επιθέσεων. Την ώρα που πραγματοποιούσε ρεπορτάζ για πυρκαγιά σε προάστιο της Αθήνας, ο δημοσιογράφος του Alpha TV, Φροίξος Δρακοντίδης δέχθηκε χτυπήματα και σπρωξίματα. Κατά την κάλυψη διαμαρτυρίας των εποχιακών πυροσβεστών στην Αθήνα, ο δημοσιογράφος Γιώργος Ανδρούτσος του Ριζοσπάστη δέχθηκε επίθεση από την αστυνομία. Ο Ανδρούτσος δήλωσε την επαγγελματική του ιδιότητα, όμως αστυνομικοί τον έριξαν κάτω, τον χτύπησαν και του πέρασαν χειροπέδες. Μεταφέρθηκε στον Ευαγγελισμό για νοσηλεία και στη συνέχεια αφέθηκε ελεύθερος, όμως παραμένει υπόδικος.

 

Στην Ελλάδα υπάρχουν και μερικά καλά νέα, παρότι οι δημοσιογράφοι αντιμετωπίζουν αυξανόμενες απειλές από τις αγωγές SLAPPs. Στη δίκη που σχετίζεται με την υπόθεση του Γρηγόρη Δημητριάδη, ανιψιού του πρωθυπουργού, κατά των Reporters United, της «Εφημερίδας των Συντακτών» και του δημοσιογράφου Θανάση Κουκάκη, το δικασήριο απέρριψε την προσφυγή. Το δικαστήριο αποφάσισε ότι τα δημοσιεύματα για την εμπλοκή του Δημητριάδη στο σκάνδαλο Predator είχαν σχέση με το δημόσιο συμφέρον και προστατεύονται από τη νομοθεσία για την ελευθερία της έκφρασης. 

 

Μια έκθεση που δημοσιεύθηκε τον Νοέμβριο του 2024 ανέλυσε εις βάθος την κατάσταση της πρόσβασης σε πληροφορία και δημόσια έγγραφα στην Ελλάδα, με το βλέμμα στην εφαρμογή της ελευθερίας της πληροφορίας και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν δημοσιογράφοι και πολίτες σχετικά με το δικαίωμα πρόσβασης σε δημόσια δεδομένα. Η έρευνα διαπίστωσε ότι παρά την ύπαρξη της νομοθεσίας για την ελευθερία της ενημέρωσης, παρουσιάζονται σημαντικά προβλήματα στην πρόσβαση σε δημόσια έγγραφα και πληροφόρηση, ενώ τα αιτήματα πολλές φορές αντιμετωπίζουν μεγάλες καθυστερήσεις ή απλά αρνήσεις με έωλα επιχειρήματα. Αυτό εξακολουθεί να δυσχεραίνει την δυνατότητα του κοινού και των μίντια να πιέσουν για κυβερνητική λογοδοσία.

 

Στην Ελλάδα έχουν πραγματοποιηθεί συζητήσεις για αναμόρφωση των κρατικών ΜΜΕ προκειμένου να εναρμονιστούν με την ευρωπαϊκή νομοθεσία, όμως δεν έχουν ακόμη οδηγήσει σε σημαντικές αλλαγές στο ρυθμιστικό πλαίσιο. Παρότι έχουν εισαχθεί κάποια σημαντικά στοιχεία στην ελληνική νομοθεσία, άλλα σημαντικά σημεία αγνοούνται. 

 

Η Ελλάδα δεν έχει εναρμονιστεί πλήρως με τις προτάσεις του Συμβουλίου της Ευρώπης για την αντιμετώπιση των αγωγών SLAPP. Αυτό δημιουργεί σημαντικά κενά στην προστασία της ελευθερίας του Τύπου και την ασφάλεια των δημοσιογράφων σε μια χώρα όπου συχνά αντιμετωπίζουν απειλές και παρενόχληση. Το Διεθνές Ινστιτούτο Τύπου έχει ήδη ζητήσει από της ελληνικές αρχές να ενσωματώσουν την οδηγία της Ε.Ε. για τις αγωγές SLAPP, υπογραμμίζοντας τη σημασία της προστασίας των δημοσιογράφων και της δημόσιας συμμετοχής, αλλά ακόμη δεν έχει αναληφθεί καμία δράση.